Portret van Heempark ’s-Hertogenbosch
Portret van dit relatief weinig bekende, 2 hectare grote heempark, dat toch alweer ruim 50 jaar bestaat.

Tekst: Ben van Bennekom
Fotoʼs: Alois Riswick en Ben van Bennekom

Geschiedenis
Het Heempark was vroeger een weiland en onderdeel van het Bossche Broek. Toen de Zuiderplas in 1959 werd gegraven besloot men hier een heempark aan te leggen. Het gebied, in de vorm van een landtong, leende zich uitstekend voor dit doel. De bodem, die met kunstmest was bewerkt, bleek echter veel te voedselrijk voor een natuurlijke beplanting. Daarom werden esdoorns, populieren en wilgen geplant, bomen die in korte tijd veel voeding uit de grond halen en deze zo voedselarmer maken. Daardoor ontstond een ideale ondergrond voor de uit te zaaien planten.

Landschapsarchitect D. Pols ontwierp een plan van ‘hoog en laag, zon en schaduw’. Biotopen zoals die vroeger in de Meierij voorkwamen. Veel planten in het park zijn oorspronkelijk afkomstig van zaden uit het Thijsse Park in Amstelveen. In de bodem werd nog een stukje veengrond ontdekt, een buitenkansje. Dit werd uitgediept en tot vijver gemaakt. Verderop maakte men met de afgegraven grond een heideheuvel. Zodoende ontstond er een ‘van nat naar droog’ gebied.

In grote lijnen treffen we nu drie groepen vegetatie aan:

• moeras- of veenplassoorten;

• weilanden van nat naar droog;

• een heideheuvel.

Het geheel wordt omsloten door een bosrand en struweel.

Ups en downs
Het beheer is vanaf het begin in handen geweest van de gemeente met ondersteuning van KNNV- vrijwilligers. Het park was beperkt open. Buiten de openingstijden werd er veel vernield. Na een bezuinigingsronde werd het park onderhouden door vrijwilligers met incidentele ondersteuning door de gemeente. Na de zoveelste vernieling gaven de vrijwilligers er de brui aan. Zeven jaar lang werd het Heempark onderhouden door 1 man, Cor van Rooij. Het heempark was in die tijd volledig geopend. Vernielingen namen af, maar het onderhoud was minimaal en de ondergroei ging woekeren. Bramen, brandnetels en klimop groeiden vanuit de bosrand steeds verder naar binnen. In 2005 kwam er versterking, de werkgroep bestaat nu uit 6 vaste vrijwilligers met daarnaast een aantal onregelmatige medewerkers. Bramen, brandnetels en klimop werden teruggedrongen. Gevallen blad werd sneller opgeruimd, hierdoor herstelden de voorjaarsbloeiers zich. Ondertussen waren de bomen zo hoog opgeschoten dat de heideheuvel grotendeels in de schaduw lag waardoor de heide verdween. Door het dunnen van het bos werd herstel van de heide mogelijk. Er is afgeplagd en er werden nieuwe heidestruiken en jeneverbessen aangeplant. Ook de verdwenen plantenmuur is in 2011 weer hersteld.

Soortenrijkdom en onderhoud
Een telling in 2010 leverde minstens 312 verschillende soorten planten en dieren op, waaronder 66 soorten paddenstoelen. Omdat die telling in de herfst gebeurde zijn veel planten en vogels niet waargenomen. De soortenrijkdom is dus veel hoger, zeker omdat (korst-)mossen en waterdiertjes nauwelijks geïnventariseerd zijn. Het beheer is gebaseerd op verschraling van de bodem, door het stelselmatig afvoeren van organisch materiaal. Daarom wordt maaisel, bagger en blad verwijderd. Woekeraars zoals braam, zuring en heer- moes worden teruggedrongen door ze kort te houden. Klimop, gele dovenetel en brandnetel worden op sommige plaatsen verwijderd en op andere plaatsen toegestaan.

De opslag van esdoorns wordt fel bestreden, er vallen elk jaar ongeveer 75 zaden per m2. Het bos vormt een beschermende rand, het wordt incidenteel uitgedund en verder met rust gelaten. Er hangen maar liefst 52 nestkasten. Nu de bomen ouder worden vormen zich ook natuurlijke nest- holten. Klimop is een ideale nestel- plaats voor bijvoorbeeld staartmees en winterkoning.

Een stukje hakhoutbos (tussen bloemenweide en vijver)wordt gefaseerd gekapt om typische planten zoals ruig klokje een kans te geven. Naast het onderhoud van de nestkasten, worden planten en dieren geïnventariseerd, seizoensrondleidingen gehouden, voorlichting gegeven en zwerfafval opgeruimd. Voor de viering van het 50-jarig jubileum is een nieuw publicatiebord geplaatst en door wethouder Bart Eigeman onthuld. Het publicatiebord biedt de mogelijkheid om actuele informatie te geven over wat er bloeit en vliegt. Het bestand van vleermuiskasten zal binnenkort uitgebreid worden.

Publiciteit
Het Park is weinig bekend in de stad en daarom wordt er de laatste tijd op allerlei manieren propaganda voor gemaakt. Het bezoekersaantal is hierdoor toegenomen. De werkgroep heeft tijdens de Nacht van de Nacht 2010 de Groene Handdruk ontvangen.

Wat er te zien is:

• Ruigt-elzenbos; Eiken-beukenbos; Eiken-haagbeukenbos; Duin-eikenbos.

• Vijver; Kruidentuin; Bloemenwei.

• Vochtig hooiland; Hei-schraalgrasland; Gevarieerd grasland.

• Plantenmuur in ontwikkeling, gebouwd met afvalstenen uit de gerestaureerde vestingmuur en de Sint-Jans Kathedraal.

Leuke waarnemingen
Het Park wordt incidenteel door vos en das bezocht. Er heerst een konijnenplaag maar de bunzing helpt ons. Er zijn 52 vogelsoorten in het park waargenomen, overvliegende vogels niet meegeteld. Er zijn 31 broedvogels, waarvan de ijsvogel de meest bijzondere is.

Doelstellingen
1. Overzicht geven van enkele voor de provincie Noord-Brabant karakteristieke plantengemeen- schappen en plantensoorten.

2. Om de diversiteit binnen de plantenfamilies te leren kennen, zullen van een aantal families die op de Brabantse zandgronden voorkomen meerdere soorten aanwezig zijn.

3. De bezoekers moeten van de natuur kunnen genieten en kennis kunnen maken met een aantal belangrijke plantengemeenschappen en plantensoorten.

Oase Zomer 2011

Plantenmuur in Heempark gemetseld

In het Heempark in het Zuiderpark is op 5 en 6 april 2011 een plantenmuur gemetseld.
De onderste rode laag stenen zijn nieuwe fundamentstenen. De grijze zijn afvalstenen uit de Judastoren
die op de Hekellaan staat, de witte stenen zijn restanten van de restauratie-werkzaamheden aan de
St. Jan.
Het is de bedoeling dat er verschillende mossen en planten op de muur gaan groeien die ook op
de vestingmuren van de binnenstad voorkomen.
De muur werd gerealiseerd door Heijmans restauratiewerken, in het kader van een afspraak gemaakt
op de Beursvloer 's-Hertogenbosch.
Als tegenprestatie komt er een teambuildingsdag voor 10 personeelsleden van Heijmans.

In het Heempark in het Zuiderpark is op 5 en 6 april 2011 een plantenmuur gemetseld.	Een betonloze muur ivm noodzakelijke vochtdoorlatingsmogelijkheid. foto's © roland brouwer, 5 april 2011.

Op de dag dat Nederland ging stemmen, 10 juni 2010, vond ook nog een andere onthullende gebeurtenis plaats. In het Heempark ’s-Hertogenbosch Zuid werd het nieuwe publicatiebord onthuld door wethouder Bart Eigeman. Ben van Bennekom, beheerder en gids van het Heempark, opende met een welkom aan de aanwezigen, o.a. wethouder Eigeman, wijkmanager Rens Jeunink, parkmedewerker Cor van Rooy en enkele IVN-ers, waarna hij in het kort de onthulling van het nieuwe publicatiebord inleidde. Hij kondigde ook een spectaculaire activiteit aan samen met het IVN, die plaatsvindt op 12 september: de ‘Duizendsoortendag’. Verschillende IVN-werkgroepen zullen dan planten en dieren in het park inventariseren en proberen 1000 verschillende soorten te scoren.

Wethouder Eigeman merkte op dat hij binnen het raam van zijn portefeuille (Talentontwikkeling en duurzaamheid) veel kleine maar zeer actieve groepjes mensen ontmoet die zich bewegen op het terrein van natuur en milieu. Hij zal zich ervoor inzetten de deskundigheden van deze groepen samen te brengen en in het licht te zetten. In juli is er op het stadhuis een presentatie van de Werkgroep Eendenkooi Maaspoort, waarbij ook andere groepen zullen worden uitgenodigd. Daarna onthulde hij samen met Ben het nieuwe publicatiebord, dat op ingenieuze wijze verlicht kan worden. Tevens toonde Ben de nieuwe gereedschappen waarvoor de gemeente ’s-Hertogenbosch had gezorgd, o.a. een motorzaag en een bladblazer. Ten slotte presenteerde Ben het fraaie, pas verschenen fotoboek over het Heempark met honderden foto’s van Aloys Riswick. Informatie over dit boek in het hoofdmenu onder Fotoboek.

Brabants Dagblad: maandag 22 juni 2009 door: Ton Wagenaars

DEN BOSCH - Het Heempark in Den Bosch-Zuid bestaat dit jaar vijftig jaar, maar bijna geen Bosschenaar die het twee hectare grote Park grenzend aan het Bossche Broek weet te vinden.{Lees meer}

Lees meer: Het onvindbare Heempark